VIS ZAMOŚĆ

Pistolet wz. 35 Vis, skonstruowany przez Piotra Wilniewczyca i Jana Skrzypińskiego,  był bronią osobistą oficerów i podoficerów Wojska Polskiego w latach 1936 – 1939.
Część z wyprodukowanych w Polsce 49400 egzemplarzy tej broni stanowiła w czasie okupacji niemieckiej uzbrojenie żołnierzy podziemia. Pistolet Vis należy do najbardziej udanych konstrukcji tego typu broni, powstałych przed II wojną światową. Charakteryzował się przede wszystkim bardzo dobrą celnością oraz dobrym wyważeniem środka ciężkości.

Współtwórca Visa, prof. Piotr Wilniewczyc (1887 – 1960) był jednym z najwybitniejszych wynalazców i konstruktorów. Urodził się koło Irkucka. Gimnazjum ukończył w Wilnie, a studia odbył na Wydziale Chemicznym Instytutu Technologii w Petersburgu oraz Mihajłowskiej Szkole Artylerii. Biegła znajomość  rosyjskiego, francuskiego, niemieckiego, angielskiego i hiszpańskiego umożliwiała mu ciągły kontakt z fachową literaturą światową.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powrócił do kraju i podjął pracę w laboratorium Fabryki Prochu pod Sochaczewem. Od 1928 r. P. Wilniewczyc był pracownikiem Państwowej Wytwórni Uzbrojenia. Podjął wówczas badania nad materiałami do produkcji broni oraz nad nowymi wzorami karabinów maszynowych (km czołgowego i lotniczego). Z tego okresu pochodzi konstrukcja pistoletu Vis.

Drugim udanym projektem Wilniewczyca i Skrzypińskiego był opatentowany w 1938r. pistolet maszynowy MORS (kaliber 9 mm, pojemność magazynka 25 naboi, masa 3,9 kg). Miał on dwa spusty (jeden do ognia ciągłego, drugi do pojedynczego) oraz wymienną lufę z osłabiaczem odrzutu. Broń ta została, w niewielu niestety egzemplarzach, wprowadzona na uzbrojenie Wojska Polskiego tuż przed II wojną światową jako wz.1939. Do dzisiaj nie zachował się ani jeden egzemplarz tej broni.

W czasie okupacji Wilniewczyc włączył się do działalności konspiracyjnej w Armii Krajowej. Prowadził wówczas prace dla podziemnych warsztatów uzbrojenia. Skonstruował między innymi tłumik do pistoletów używanych w czasie akcji bojowych.

Po wojnie mimo atrakcyjnych propozycji zagranicznych pozostał w Polsce. Prowadził wykłady na politechnikach w Warszawie, Łodzi i Poznaniu. W 1955r. opublikował pracę Broń strzelecka, a w 1958 Broń samoczynna. Obydwie monografie mają w polskiej nauce wojskowej charakter pionierski.

Ostatnim dziełem Wilniewczyca jest 9 mm pistolet maszynowy doskonały w swojej klasie, który jako wz. 1963 został wprowadzony do uzbrojenia LWP. Broń ta, zwana popularnie Rakiem (skrót od słów: ręczny karabin komandosów), ma oryginalną konstrukcję, umożliwiającą strzelanie zarówno z ramienia (przy rozłożonej kolbie) jak i z jednej ręki. Może on strzelać ogniem ciągłym i pojedynczym. Działa na zasadzie odrzutu zamka swobodnego. Pistolet posiada magazynek na 15 lub 25 naboi typu Makarowa. Jego masa wynosi 1,64 kg, a pocisk osiąga prędkość początkową 330 m/s. Rak do niedawna stanowił wyposażenie wojsk powietrznodesantowych oraz obsługi sprzętu.

W pierwszych latach niepodległości Wojsko Polskie dysponowało bardzo zróżnicowanym uzbrojeniem, pochodzącym głównie z doraźnych zakupów lub odziedziczonych po zaborcach.
W końcu lat dwudziestych Departament Uzbrojenia Ministerstwa Spraw Wojskowych rozpoczął działania mające na celu ujednolicenie uzbrojenia indywidualnego i wyposażenia polskich dowódców w nowoczesny pistolet wojskowy. Początkowo rozważano zakup licencji na czechosłowacki 9 mm pistolet CZ wz.1928.  Z uwagi na wysoki koszt zakupu licencji (ok. 250 000 dolarów) i negatywne opinie polskich specjalistów, nie doszło do sfinalizowania transakcji. Zaakceptowano ofertę przedstawioną przez Piotra Wilniewczyca z Państwowych Wytwórni Uzbrojenia. Oferta zawierała rysunek zestawieniowy i opis pistoletu wojskowego PW wz.1928 oraz zobowiązanie do wykonania prototypu i przeprowadzenia badań w bardzo krótkim terminie. Projekt techniczny pistoletu powstał na przełomie 1930 i 1931r. przy współudziale Piotra Wilniewczyca (konstrukcja) i Jana Skrzypińskiego (technologia).
Opis, rysunek i zastrzeżenia patentowe zgłoszono do Urzędu Patentowego w Warszawie 15 stycznia 1931 roku. Patent nr. 155567 na pistolet samoczynny został przyznany 08.02.1932 roku. Prototypowy egzemplarz wykonano w 1931 roku w Fabryce Karabinów w Warszawie. Składał się on z 48 elementów i otrzymał oznaczenie WiS wz.1931 (od pierwszych liter nazwisk twórców).
Próby techniczne przeprowadzono w Centrum Badań Balistycznych w Zielince k. Warszawy. Oddano ponad 6 000 strzałów, które potwierdziły wysoką celność i niezawodność pistoletu. W ramach doskonalenia broni wykonano dalsze egzemplarze prototypowe, w których wprowadzono szereg poprawek konstrukcyjnych. Zmieniono kształt tylnej i dolnej części zamka, wykonano otwór w główce kurka, ząb wyrzutnika przesunięto na środek górnej ścianki szkieletu, zmieniono kształt przerywacza. W tylnej części chwytu wykonano gniazdo zaczepowe do mocowania dostawnej kolby-futerału, kształt wycięcia muszki i szczerbinki zmieniono z prostokątnego na trójkątny. Na zamkach egzemplarzy prototypowych byt umieszczany napis: ,,PAŃSTWOWE WYTWÓRNIE UZBROJENIA, FABRYKA KARABINÓW 1930″. Departament Kawalerii postulował ponadto wprowadzenie dodatkowego bezpiecznika w postaci zwalniacza kurkowego, a Departament Uzbrojenia — zmianę nazwy pistoletu na VIS (z łac. siła). Proponowane zmiany wprowadzono w serii próbnej pistoletów, której produkcję uruchomiono na przełomie 1932 i 1933 r. w Fabryce Broni w Radomiu. Po kilka pistoletów z serii próbnej przekazano do dalszych badań 4, 21 i 72 pułkom piechoty, 6 pułkowi ułanów, 3 i 10 pułkom strzelców konnych oraz 5, 21 i 27 pułkom artylerii lekkiej.
Na zamkach egzemplarzy serii próbnej umieszczano napisy: ,,PAŃSTWOWE WYTWÓRNIE UZBROJENIA, FABRYKA BRONI W RADOMIU”, a po drugiej stronie: ,,VIS cal. 9 mm Pat. Nr 155567″.
Na szkielecie w pobliżu kabłąka były wybijane numery serii, a na kabłąku — znak kontroli jakości. Po zapoznaniu się z opiniami użytkowników, pistolet oznaczony ostatecznie VIS wz. 35 skierowano w 1936 r. do produkcji seryjnej w Fabryce Broni w Radomiu. Od 1936 r. VIS zaczął być wprowadzany do uzbrojenia jako broń osobista kadry zawodowej WP. Potrzeby armii określono na około 90000 pistoletów. W 1936 r. wykonano około 5000 egzemplarzy, a do wybuchu wojny -49 400 sztuk (dwa ostatnie tysiące mogą mieć nie pasujące numery).
Na zamku broni produkowanej seryjnie był umieszczony napis: ,,F.B. Radom”, poniżej rok produkcji, dalej godło Polski (orzeł w koronie) i napis: „VIS wz. 35 pat. Nr 155567″, a na szkielecie – znaki przystrzeliwania i kontroli jakości oraz pięciocyfrowy numer broni. Pistolety miały bardzo staranne wykończenie i były noszone w skórzanych futerałach, wyposażonych w dwie kieszonki na zapasowe magazynki. Egzemplarze do nr. 3000 wykonano ze stali stopowej, następne serie, ze stali węglowej. W Biurze Studiów Fabryki Karabinów w Warszawie, pod kierunkiem Jerzego Podsędkowskiego opracowano także wersję VIS-a, przystosowaną do 11,43×23 mm (0,45-calowego) naboju pistoletowego Colt. Uzyskała ona wysokie ceny na pokazie broni w Argentynie w 1937 r, lecz do produkcji seryjnej nie weszła. Znana jest również odmiana pistoletu VIS, dostosowana do 5,6×15 mm (0,22 calowego) naboju sportowego bocznego zapłonu. Prowadzono także próby nad wykorzystaniem pistoletu jako broni maszynowej, przystosowanej do ognia seryjnego (z magazynkiem o zwiększonej pojemności i dostawną kolbą drewnianą, spełniającą jednocześnie funkcję futerału). Z uwagi na podjęcie prac nad pistoletem maszynowym Mors zamierzeń tych nie zrealizowano. Gdy w końcu 1938 r. okazało się, że ostateczny wariant Morsa jest dla broni pancernej mało przydatny, wrócono do idei wyposażenia VIS-a w drewnianą kolbę-futerał, powstało kilka projektów futerału-kolby, lecz wybuch wojny przerwał rozpoczęte prace.

Po zajęciu Polski, Niemcy w połowie 1940 r. wznowili produkcję VIS-ów w Radomiu (we współpracy z firmą Steyr-Daimler -Puch).W pierwszej kolejności Niemcy zużyli wszystkie części tam znalezione. Pierwsze 12 tysięcy pistoletów nie miało litery alfabetu w numerze broni, potem dodano literę A itd. co 10 tysięcy sztuk nowa litera. Nie było liter I, O, Q, V, X, Y. W sumie na potrzeby niemieckie wykonano  312 000 sztuk. Wycięcie na futerał – kolbę miały VIS-y okupacyjne do numeru E-8000.  Niemieckie VIS – były wytwarzane w kilku wersjach, różniących się wykończeniem, szczegółami konstrukcyjnymi, napisami na zamku i znakowaniem. We wszystkich wersjach broni z zamka usunięto godło Polski i rok produkcji. Pistolety niemieckie nie miały także gniazda zaczepowego do przytaczania futerału-kolby. Każda seria była oznaczona literą alfabetu (od A do Z) i czterema cytrami (od 0001 do 9999). Pistolety I wersji produkowano do końca 1940 roku. Poszczególne serie oznaczano literami od A do D. Na zamku by umieszczony napis: ,,FB RADOM VIS Mod 35 Pat. Nr 15567″, pod napisem stempel ,,P-35p” (niemieckie oznaczenie broni), poniżej zamka napis: ,,WaA 77. (Radom)” oraz znaki przystrzeliwania i odbioru broni: ,,625 (Steyr)”

VIS wz. 35 produkcji niemieckiej, egz. nr. H 6993, widok z prawej strony

Pistolety I wersji miały bardzo staranne wykończenie, były polerowane i oksydowane na kolor ciemnogranatowy. Zmieniono kształt futerału, wyposażając go w pojedynczą kieszonkę na zapasowy magazynek.

Pistolety II wersji produkowano od 1941 do 1943 roku. Miały one oznaczenie literowe od E do W, napisy na zamku jak w wersji l, z tą różnicą, że od litery M nie umieszczano napisu ,,P-35p”. Były mniej starannie wykonane, miały niepolerowane powierzchnie, cienką warstwę oksydy oraz niewielkie luzy w prowadnicach szkieletu i zamka.

VIS wz. 35 produkcji niemieckiej, egz. nr. H 6993, z lat 1941-1943, widok z lewej strony
Pistolety III wersji wytwarzano w 1944 r. i oznaczano literami Z oraz od A do J. W odróżnieniu od poprzednich wersji nie mają one zaczepu zamkowego, a kołki utrzymywane w szkielecie przez ten zaczep były zanitowane. Okładki były wykonywane z czarnego względnie czerwonego ebonitu, a także z drewna. Z uwagi na zbliżający się front, w końcu 1944 r. produkcję wstrzymano, a park maszynowy radomskiej fabryki zainstalowano w firmie Steyr w Austrii.

Pistolety IV wersji produkowano w Austrii do kwietnia 1945 r. i oznaczano literą K. Początkowe partie miały jeszcze na zamku napis „FB RADOM VIS Mod 35 Pat Nr 155567″, końcowe – napis: ,,bnz”, okładki z tworzywa sztucznego o innym kształcie, bez napisu: „VIS”, uproszczony mechanizm powrotny i donośnik magazynka z pistoletu Walther P-38. Pistolety IV wersji nie miały także zaczepu zamkowego, a poszczególne elementy byty luźno pasowane i nie numerowane.

Podczas okupacji, Niemcy wyprodukowali dla własnych potrzeb 312 000 VIS-ów.
Niewielką liczbę pistoletów zdołano zmontować w Polsce, w warunkach konspiracyjnych, z części wynoszonych z fabryki, przy czym lufy były dorabiane w warsztatach Armii Krajowej w Warszawie.

Po 53 latach przerwy, Zakłady Metalowe „Łucznik” w Radomiu (dawne F.B. Radom), z myślą o kolekcjonerach i prywatnych użytkownikach, ponownie uruchomiły produkcję VIS-ów. Na podstawie oryginalnej dokumentacji przedwojennej, w sierpniu 1992r. wykonano dwie wierne repliki pistoletu (oznaczone numerami A00001 i A00002), przystosowane do 9×9 mm naboju Parabellum. Pistolet zaprezentowano po raz pierwszy we wrześniu 1992r. na II Międzynarodowych Targach Techniki Wojskowej w Sopocie. Na lewej stronie zamka umieszczono napis: „F.B. RADOM, 1992, VIS-wz.35, pat.Nr.15567”, na prawej stronie zamka i chwytu – numer broni.

Pistolet składa się z następujących głównych zespołów, mechanizmów i części :
szkieletu, lufy, zamka, magazynka, mechanizmu powrotnego, mechanizmu spustowego, mechanizmu uderzeniowego, zatrzasku zamkowego, zaczepu zamkowego, zwalniacza kurkowego, samonastawnego bezpiecznika chwytowego, osady sprężyny kurkowej.

Szkielet jest monolityczną konstrukcją dwuścienną (wykonaną metodą obróbki skrawaniem), zawierającą chwyt (w kształcie pudełka), część prowadzącą, zakończoną korytkiem, i kabłąk do osłony języka spustowego. Wewnątrz chwytu znajduje się gniazdo magazynkowe oraz oddzielona od niego podłużną przegrodą – komora tylna.
Przegroda ma w dolnej części wycięcie ustalające położenie zaczepu sprężyny spustowej. Na wewnętrznej powierzchni ścianek gniazda magazynkowego znajdują się prowadnice do szyny spustowej. Górna część gniazda magazynkowego przechodzi na wysokości kabłąka w gniazdo spustowe (do języka spustowego). Komora tylna ma wewnątrz pionowe prowadnice do obsady sprężyny kurkowej. Nad obsadą jest umieszczony bezpiecznik chwytowy. Ponadto komora tylna zawiera: przerywacz, zaczep kurkowy, kurek z dźwignią i sprężynę spustową. Krawędzie części prowadzącej szkieletu stanowią prowadnice, po których przesuwa się zamek. Na górnej ściance szkieletu (w pobliżu okna do główki przerywacza) jest umieszczony wyrzutnik w postaci pionowej płytki. Korytko pełni funkcję osłony mechanizmu powrotnego. Ma ono wewnątrz próg pierścieniowy, ograniczający ruch zamka do tyłu. Tylna część korytka przechodzi w gniazdo ryglowe, zawierające płask (ustalający położenie tylnej części lufy po zaryglowaniu), skos ryglujący i odryglowujący oraz wspornik oporowy z wycięciem, na którym tylna część lufy zatrzymuje się po odryglowaniu.
Górna część wspornika (od strony gniazda magazynkowego) ma ześlizg ułatwiający dosyłanie nabojów. W ściankach szkieletu rozmieszczone są otwory do osadzania osi: zatrzasku zamkowego, zaczepu kurkowego, kurka, zaczepu zamkowego i osady sprężyny kurkowej, otwory gwintowane do gniazd (służących do mocowania nakładek chwytu) oraz gniazdo do zatrzasku magazynkowego. Na lewej ściance szkieletu jest prostokątne wycięcie na zaczep zatrzasku zamkowego i podłużne (z dwoma wgłębieniami) – ustalające położenie zaczepu zamkowego.

Lufa ma w tylnej części zgrubienie cylindryczne, zaopatrzone w dwa rygle pierścieniowe, umieszczone na grzbiecie zgrubienia, tuż przed komorą nabojową, oraz ogon, umieszczony na dole, bezpośrednio przy wlocie lufy. Ogon zawiera płask, skos ryglujący i odryglowujący oraz gniazdo do zatrzasku zamkowego. W położeniu zaryglowanym płask ogona lufy opiera się na płasku gniazda ryglowego szkieletu, ustalając położenie tylnej części lufy. Gniazdo ogona opiera się w przednim skrajnym położeniu na osi zatrzasku zamkowego, ograniczając ruch lufy i zaryglowanego zamka do przodu. Tylne ścięcie lufy ma wycięcie do pazura wyciągu, występ i ześlizg. Występ ustala położenie tylnej części lufy po zaryglowaniu. Ześlizg ułatwia wprowadzenie naboju do komory nabojowej. Część prowadząca przewodu lufy jest bruzdowana; ma sześć bruzd prawoskrętnych.

Zamek ma kształt wydłużonego korytka, które zamyka od góry część prowadzącą szkieletu. Przednia część zamka stanowi komorę lufową, tylna – spełnia funkcję trzonu zamka. Przednia część komory jest wyposażona w łożysko do prowadzenia wylotowej części lufy w czasie odrzutu i powrotu, tylna część zawiera pierścieniowe opory ryglowe i okno do wyrzucania łusek. Pod łożyskiem jest umieszczona prowadnica sprężyny powrotnej. Tylna krawędź prowadnicy ogranicza ruch zamka do tyłu (po oparciu o próg pierścieniowy korytka szkieletu). Trzon ma w przedniej części czółko, występ ustalający położenie lufy po zaryglowaniu, gniazdo wyciągu i występ dosyłający, z tyłu – gniazdo opory iglicznej, od spodu – powierzchnię dolną z podłużnym wycięciem na wyrzutnik oraz gniazdem na główkę przerywacza oraz oś i ramiona zwalniacza kurka, wewnątrz – przewód igliczny i gniazdo wyciągu. Na wewnętrznej powierzchni ścianek bocznych zamka znajdują się prowadnice (do przemieszczania zamka w prowadnicach szkieletu), a na jego grzbiecie – przyrządy celownicze: stała muszka i wymienna szczerbinka. Na lewej ściance zamka są wycięcia: półokrągłe – do osi zatrzasku zamkowego, trapezowe – na zaczep zatrzasku zamkowego, prostokątne – na zaczep zamkowy oraz wycięcie do gniazda zwalniacza kurkowego.

Magazynek jest wyposażony w pudełko, dno (przyłączone do pudełka dwoma kołkami) i donośnik ze sprężyną. Pudełko w górnej części ma właz nabojowy i wycięcie do występu ramienia zatrzasku zamkowego, na prawej i lewej ściance – po siedem otworków kontrolnych (do ustalania liczby nabojów), a na prawej ściance – prostokątne wycięcie do zatrzasku magazynkowego. Donośnik w lewej górnej części zawiera wyprofilowane gniazdo do podnoszenia ramienia zatrzasku zamkowego.

Mechanizm powrotny zawiera sprężynę powrotną, nałożoną na żerdź, utrzymywaną w stanie wstępnego napięcia między swobodnie osadzonym (na żerdzi) pierścieniem oporowym i stopą. Stopa ma trzpień umieszczony teleskopowo w gnieździe żerdzi (wraz ze sprężynką) zabezpieczony przed wypadaniem przetyczką. Mechanizm powrotny znajduje się pod lufą Iz jednej strony jest utrzymywany pierścieniem oporowym w prowadnicy sprężyny powrotnej, z drugiej — stopą na osi zatrzasku zamkowego. Podczas ściskania i rozprężania sprężyny powrotnej (odrzut i powrót zamka) przenosi ona nacisk na zamek za pośrednictwem pierścienia oporowego, ślizgającego się po zewnętrznej powierzchni żerdzi.

Mechanizm spustowy służy do utrzymywania mechanizmu uderzeniowego w stanie napiętym, wyzwalania go do oddania strzału, rozłączania po każdym strzale łańcucha spustowego (język spustowy, szyna spustowa, przerywacz, zaczep kurkowy, kurek) i ponownego jego połączenia po zwolnieniu języka spustowego. Elementem rozłączającym łańcuch spustowy jest przerywacz, który spełnia także funkcję bezpiecznika przed przedwczesnym wystrzałem. Ponadto w skład mechanizmu spustowego wchodzą: spust, zaczep kurkowy i sprężyna spustowa. Spust zawiera w przedniej części język spustowy, w tylnej – szynę spustową. Szyna ma piętę do współpracy ze stopą przerywacza i ramieniem bezpiecznika chwytowego oraz dwa ramiona, na których jest osadzona suwliwie w prowadnicach gniazda magazynkowego chwytu. Ruch spustu do przodu ograniczają powierzchnie oporowe prowadnic szyny spustowej, do tyłu – zatrzask magazynkowy.  Zaczep kurkowy służy do utrzymywania kurka w położeniu napiętym (na zębie kurka) lub w położeniu bezpieczeństwa (na zębie bezpieczeństwa kurka). Jest zamocowany obrotowo na osi, razem z przerywaczem. Wewnątrz zaczep ma gniazdo do ucha przerywacza, u góry – ząb do utrzymywania kurka i skosy do współpracy z dolną częścią główki przerywacza, u dołu – występ do stopy przerywacza i sprężyny spustowej. Sprężyna spustowa (płaska, o trzech ramionach) jest swoim zaczepem utrzymywana w wycięciu ustalającym przegrody komory tylnej chwytu i blokowana osadą sprężyny kurkowej. Lewe (najdłuższe) ramię naciska na lewy dolny występ zaczepu kurkowego, powodując, że ząb zaczepu przylega do powierzchni czołowej kadłuba kurka (gotowy do zablokowania kurka w położeniu zabezpieczonym lub napiętym). Prawe ramię sprężyny działa na krzywkę samonastawnego bezpiecznika chwytowego i odchyla go od chwytu, ustawiając w pozycji zabezpieczonej. Środkowe ramię sprężyny naciska na skos stopy przerywacza, przesuwa go do położenia górnego i jednocześnie oddziałuje na piętę szyny spustowej, utrzymując stopę przerywacza i spust w przednim skrajnym położeniu. Przerywacz zawiera główkę, stopę i ucho, za pomocą którego jest zamocowany na osi zaczepu kurkowego. Ucho ma kształt zbliżony do okręgu o średnicy wewnętrznej od 2,5 do 3 razy większej od średnicy osi zaczepu kurkowego. Przerywacz może się przemieszczać względem osi zaczepu (w granicach średnicy wewnętrznej ucha) i zajmować jedno z trzech położeń: górne, środkowe lub dolne. Pod wpływem sprężyny spustowej jest on utrzymywany w położeniu górnym. Wówczas główka przerywacza wystaje z okna górnej ścianki szkieletu, a stopa ustawia się przed dolnymi występami zaczepu kurkowego. Łańcuch spustowy jest połączony, naciśnięcie języka spustowego wyzwala kurek. Do położenia środkowego przerywacz jest sprowadzany po wciśnięciu jego główki przez powierzchnię dolną trzonu przemieszczającego się zamka. W tym położeniu stopa przerywacza znajduje się poniżej występów dolnych zaczepu kurkowego i łańcuch spustowy jest rozłączony. Gdy zamek wraca do przedniego skrajnego położenia, wówczas gniazdo na główkę przerywacza (usytuowane w trzonie zamka) ustawia się nad jego główką. Jest to zabezpieczenie przed przedwczesnym odpaleniem, gdy zamek nie jest jeszcze zamknięty i zaryglowany. Po zwolnieniu spustu przerywacz pod działaniem sprężyny spustowej obraca się (jego stopa przemieszcza się przed występy zaczepu kurkowego), a następnie przesuwa do górnego położenia, łącząc ponownie łańcuch spustowy. Przerywacz zajmuje położenie dolne po naciśnięciu zwalniacza kurkowego, który pod wpływem nacisku swojego dłuższego ramienia oddziałuje na główkę przerywacza. Wówczas przerywacz dolną częścią główki oddziałuje na skosy zaczepu kurkowego, obraca zaczep wokół osi i zwalnia kurek. Nie powoduje to odpalenia, ponieważ zwalniacz kurkowy drugim ramieniem wsuwa iglicę do przewodu iglicznego.

Mechanizm uderzeniowy składa się z kurka, sprężyny kurkowej, iglicy, sprężyny iglicznej i opory iglicznej. Kurek jest osadzony obrotowo na osi, w górnej części szkieletu. Zawiera cylindryczny trzon z główką uderzeniową oraz dźwignię kurkową, zamocowaną obrotowo na osi w wycięciu trzonu. Trzon ma otwór do osi kurka, mimośrodowo usytuowany otwór do osi dźwigni kurkowej, a na powierzchni czołowej – ząb kurka, ząb bezpieczeństwa oraz krawędź napinającą do współpracy z oporą igliczną. Ząb bezpieczeństwa (w odróżnieniu od zęba kurka) ma wydłużone krawędzie, które uniemożliwiają jego rozłączenie z zaczepem kurka przez jego obrót pod wpływem naciśnięcia języka spustowego. Zwolnienie kurka z zęba bezpieczeństwa wymaga odciągnięcia ramienia kurka do tyłu. Główka ma płask do uderzania w iglicę, powierzchnię radełkowaną do ułatwienia napinania i otwór. Dźwignia kurkowa opiera się swoim ramieniem o tłoczek sprężyny kurkowej. Sprężyna kurkowa spełnia funkcję sprężyny uderzeniowej. Jest umieszczona w gnieździe osady sprężyny kurkowej wraz z tłoczkiem i kołkiem, utrzymującym wstępne napięcie sprężyny. Iglica ze sprężyną igliczną jest umieszczona w przewodzie iglicznym trzonu zamka i zabezpieczona przed wypadnięciem oporą igliczną. Ma ona w tylnej części główkę z wycięciem do krótszego ramienia zwalniacza kurkowego. Pod działaniem sprężyny iglica wystaje poza opon igliczną, lecz może być wsunięta całkowicie do przewodu iglicznego przez zwalniacz kurkowy (jedno z zabezpieczeń przed przypadkowym wystrzałem).

Zatrzask zamkowy służy do połączenia zamka ze szkieletem i zatrzymania zamka w tylnym położeniu, gdy w magazynku nie ma nabojów. Umożliwia kontynuowanie strzelania (po zmianie magazynka) bez konieczności ręcznego odciągania zamka. Zatrzask składa się z osi i ramienia. Oś stanowi oparcie dla stopy mechanizmu powrotnego i gniazda ogona lufy, ograniczając ruch lufy z zaryglowanym zamkiem w przednim skrajnym położeniu. Jest umieszczona w otworach ścianek bocznych szkieletu i zabezpieczona przed wypadaniem występem utrzymywanym przez wewnętrzną krawędź lewej ścianki zamka. Na osi znajduje się skośne ścięcie, na którym opiera się stopa mechanizmu powrotnego. Ramię zatrzasku jest umieszczone na lewej ściance szkieletu. Ma ono występ, który po wystrzeleniu ostatniego naboju zostaje podniesiony przez donośnik magazynka. Występ wchodzi w trapezowe wycięcie lewej ścianki zamka i blokuje zamek w tylnym położeniu. Naciśnięcie ramienia zatrzasku do dołu powoduje zwolnienie i powrót zamka do przedniego skrajnego położenia.

Zaczep zamkowy jest wykorzystywany podczas rozkładania i składania pistoletu. Blokuje zamek w położeniu rozkładania, umożliwiającym odłączenie zatrzasku zamkowego, Zaczep zawiera oś i skrzydełko, mogące zajmować położenie górne (blokujące) i dolne (wyłączone). Oś zaczepu jest osadzona w otworach ścianek tylnej części szkieletu i zabezpieczona przed wypadaniem zębem, utrzymywanym przez lewą ściankę szkieletu. Na osi zaczepu jest mocowany obrotowo bezpiecznik chwytowy. Skrzydełko zaczepu ma występ, który w górnym położeniu wchodzi w wycięcie krawędzi lewej bocznej ścianki zamka.

Zwalniacz kurkowy spełnia funkcję bezpiecznika (dodatkowego) przez przypadkowym wystrzałem. Umożliwia zwolnienie kurka bez spowodowania wystrzału, gdy nabój znajduje się w komorze nabojowej. Zwalniacz jest osadzony obrotowo w gnieździe trzonu zamka, poniżej szczerbinki. Ma oś ze sprężyną, dwa ramiona i skrzydełko, przylegające do lewej bocznej ścianki zamka. Pod wpływem sprężyny skrzydełko jest utrzymywane w górnym położeniu, dłuższe ramię znajduje się wewnątrz gniazda trzonu zamka, a krótsze – w wycięciu główki iglicy. Aby zabezpieczyć pistolet należy nacisnąć skrzydełko do dołu i obrócić zwalniacz. Wówczas krótsze ramię wsuwa główkę iglicy do przewodu iglicznego (grot iglicy nie wychodzi poza czółko trzonu zamka), a dłuższe – wciska główkę przerywacza do położenia dolnego, powodując zwolnienie kurka. Kurek uderza ramieniem w oporę igliczną i pozostaje w położeniu zwolnionym. Po zwolnieniu nacisku, skrzydełko powraca do górnego położenia, a iglica (pod wpływem swojej sprężyny) przesuwa się do tyłu i główką opiera o główkę uderzeniową kurka. W tym położeniu pistolet jest zabezpieczony.

Samonastawny bezpiecznik chwytowy jest głównym bezpiecznikiem przed przypadkowym wystrzałem. Działa na zasadzie blokowania szyny spustowej. Umożliwia oddanie strzału wtedy, gdy chwyt pistoletu zostanie pewnie ujęty. Ujęcie chwytu (w celu oddania strzału) powoduje wciśnięcie bezpiecznika i odblokowanie szyny spustowej. Bezpiecznik stanowi dźwignię jednoramienną, osadzoną obrotowo na osi zaczepu zamkowego. Kształtem jest dopasowany do zarysu tylnej ścianki chwytu. Bezpiecznik ma ramię do blokowania szyny spustowej, krzywkę do, współpracy ze sprężyną spustową, wycięcie na dźwignię kurkową i ogon ograniczający ruch wahadłowy bezpiecznika w gnieździe osady sprężyny kurkowej. W stanie swobodnym bezpiecznik jest odchylony od chwytu (pod działaniem sprężyny spustowej), a jego ramię blokuje szynę spustową w przednim położeniu. Pistolet jest zabezpieczony. Ujęcie chwytu w celu oddania strzału powoduje wciśnięcie bezpiecznika, przesunięcie jego ramienia do góry i odblokowanie szyny spustowej. Pistolet jest odbezpieczony.

Osada sprężyny kurkowej stanowi tylną ściankę chwytu. Jest umieszczona w prowadnicach komory tylnej chwytu i zabezpieczona przed wysuwaniem kołkiem. Ma wewnątrz gniazdo do sprężyny kurkowej z tłoczkiem i kołkiem utrzymującym wstępne napięcie sprężyny, w dolnej części wycięcia do mocowania strzemienia, w górnej – gniazdo do ogona bezpiecznika chwytowego. Przednia ścianka osady służy do blokowania dolnej części sprężyny spustowej na przegrodzie komory tylnej chwytu. W tylnej ściance osady znajduje się wydłużone gniazdo zaczepowe w kształcie jaskółczego ogona, służące do przyłączania futerału – kolby.

9 mm pistolet wz. 35 Vis częściowo rozłożony

a.) zamek b.) lufa c.) urządzenie powrotne d.) magazynek e.) zatrzask zamkowy f.) chwyt

9 mm pistolet wz. 35 Vis całkowicie rozłożony

1 – muszka,2 – zamek,3 – szczerbina,4 – wyciąg,5 – lufa,6 – magazynek,7 – sprężyna powrotna,8 – żerdź sprężyny powrotnej,9 – bezpiecznik zwalniacz,10 – tylna opora iglicy,11 – sprężyna iglicy,12 – iglica,13 – szkielet pistoletu,14 – przerywacz,15 – zaczep kurkowy,16 – kurek z żerdzią,17 – zatrzask zamkowy,18 – zaczep do rozładowania,19 – oś zaczepu kurkowego,20 – samoczynny bezpiecznik21 – wkręty okładek,22 – oś kurka,23 – okładka,24 – kołek sprężyny odpalającej,25 – sprężyna płaska,26 – osada sprężyny odpalającej.

Podstawowe dane  techniczno – taktyczne pistoletu:
Masa pistoletu bez magazynka – 0,950 kg
z magazynkiem bez nabojów    – 1,023 kg
z magazynkiem i nabojami        – 1,123 kg
masa magazynka                      – 0,073 kg
pojemność magazynka             – 8 nabojów
masa załadowanego magazynka- ok. 0,170 kg
długość pistoletu                      – 200 mm
wysokość                                – 140 mm
długość lufy                              – 120 mm
długość części bruzdowej         – 100 mm
liczba bruzd                             –  6
skok bruzd                              –  250 mm
prędkość początkowa pocisku – 345 m/s
energia początkowa pocisku    – ok. 446 J
donośność skuteczna               – 50 m
szybkosztrzelność praktyczna  – 10 strz./min
grubość przebijanej deski sosnowej suchej z odległości 15 m  – 120 mm
z odległości 50 m  –  100 mm

VIS wzór 35 jest pistoletem samopowtarzalnym, tzn. pistoletem automatycznym, przystosowanym do prowadzenia wyłącznie ognia pojedynczego. Samopowtarzalność zapewnia mechanizm spustowy, wyposażony w przerywacz, który po każdym strzale rozłącza łańcuch spustowy i łączy go ponownie dopiero po zwolnieniu spustu. Oddanie kolejnego strzału jest więc możliwe po zwolnieniu i ponownym naciśnięciu języka spustowego. Przerywacz spełnia dodatkowo funkcję bezpiecznika przed przedwczesnym wystrzałem. Mechanizm uderzeniowy jest typu kurkowego, z kurkiem odkrytym, napędzanym (za pośrednictwem dźwigni kurkowej) śrubową sprężynę kurkową, umieszczoną w dolnej część chwytu. Automatyka pistoletu działa na zasadzie krótkiego odrzutu lufy.
Do przeładowanie broni wykorzystywana jest energia odrzutu zamka, zaryglowanego z lufą w początkowym okresie odrzutu.
Ryglowanie zamka ma na celu opóźnienie jego otwarcia do chwili wylotu pocisku z lufy i spadku ciśnienia w komorze nabojowej. Pistolet wyposażono w zespół ryglowy w postaci dwóch rygli pierścieniowych, umieszczonych w tylnej części lufy,
i pierścieniowych opór ryglowych, usytuowanych w zamku. Ryglowanie i odryglowanie odbywa się w wyniku wahadłowego ruchu tylnej części lufy w płaszczyźnie pionowej względem zamka, przemieszczającego się w prowadnicach szkieletu.
Ruch ten zachodzi na skutek współdziałania ogona lufy (spełniającego rolę krzywki) i gniazda ryglowego szkieletu.

A. Kurek spuszczony, B. Kurek odciągnięty do tyłu, 1 – muszka, 2 – lufa,  3 – nabój, 4 – sprężyna igliczna, 5 – zamek,6 – iglica, 7- szczerbina, 8 – opora iglicy,9 – kurek, 10 – przerywacz,11 – oś kurka, 12 – oś zaczepu kurkowego, 13 – oś samoczynnego bezpiecznika, 14 – zaczep kurkowy,15 – sprężyna płaska, 16 – żerdź (opora kurka), 17 – samoczynny bezpiecznik (uchwyt bezpiecznika), 18 – osada sprężyny odpalającej, 19 – sprężyna odpalająca,20 – strzemię do pasa pistoletu,21 – kołek osady sprężyny odpalającej, 22 – dno magazynka, 23 – pudełko magazynka, 24 – szkielet (chwyt), 25 -oś zatrzasku magazynka, 26 – spust,27 – kabłąk, 28 – zatrzask zamkowy, 29 – sprężyna powrotna, 30 – opora sprężyny powrotnej, 31 – żerdź sprężyny powrotnej.

Zasilanie jest realizowane z jednorzędowego magazynka pudełkowego, utrzymywanego w chwycie przez zatrzask magazynowy. Przycisk zatrzasku znajduje się na lewej ściance szkieletu, w pobliżu kabłąka spustowego. Mechanizm powrotny jest umieszczony pod lufą i stanowi zespół nierozbieralny przy częściowym rozkładaniu broni. Do prowadzenia przedniej części lufy zastosowano łożysko ślizgowe, wkręcone do gniazda usytuowanego w przedniej części zamka. Pozwoliło to na zmniejszenie luzów lufy i zwiększenie celności broni. Do blokowania zamka w położeniu do rozbierania pistoletu zastosowano skrzydełkowy zaczep zamkowy, umieszczony na lewej ściance szkieletu. W pistolecie funkcjonuje podwójny system zabezpieczenia przed przypadkowym wystrzałem. Bezpiecznikiem podstawowym jest samonastawny bezpiecznik chwytowy, normalnie włączony. Bezpiecznik wyłącza się przez wciśnięcie jego dźwigni, które następuje po prawidłowym ujęciu chwytu. Dodatkowym zabezpieczeniem jest użycie zwalniacza kurkowego lub ustawienie kurka w położeniu bezpieczeństwa. Pistolet wyposażono w przybory zawierające futerał z dwoma kieszonkami ma magazynki, mosiężny wycior, dwa zapasowe magazynki i naboje szkolne.
VIS jest częściowo wzorowany na pistoletach opracowanych przez J.M. Browninga, zwłaszcza na 0,45-calowym pistolecie Colt wz. 1911 (zespół ryglowy, mechanizm spustowy, zaczep zamkowy, zatrzask zamkowy, bezpiecznik chwytowy). Istota mechanizmu ryglowego została zapożyczona z 9 mm pistoletu Browning GP(HP) wzór 1935,
na który J. M. Browning 22.02.1927 r. otrzymał patent USA nr 1618510.
Oprócz znanych i sprawdzonych mechanizmów, w VIS-ie zastosowano szereg oryginalnych rozwiązań, które uzyskały ochronę patentową w Polsce. Przedmiotem zastrzeżeń patentowych były: mechanizm ryglowy (kształty ogona lufy i gniazda ryglowego), mechanizm powrotny (teleskopowe zamocowanie stopy i żerdzi przy użyciu kołka, pierścień oporowy, przenoszący nacisk sprężyny powrotnej na zamek), łożysko do prowadzenia przedniej części lufy (wkręcone w przednią część zamka) i zwalniacz kurkowy (umożliwiający zwolnienie kurka bez spowodowania wystrzału).
Dzięki zastosowaniu trafnych rozwiązań konstruktorskich oraz wysokiej jakości wykonania, pistolety VIS wz. 35 odznaczały się bardzo dobrą celnością i dużą niezawodnością działania.
Z tego powodu nadal cieszą się dobrą opinią wśród ekspertów i są poszukiwane przez kolekcjonerów broni.

Instrukcja strzelecka

Wszystkie ryciny i cytaty pochodzą z tomu wydanego przez
MINISTERSTWO SPRAW WOJSKOWYCH „INSTRUKCJA O BRONI i INSTRUKCJA STRZELECKA CZĘŚĆ VIII PISTOLET VIS wz.35”
Warszawa 1937
 

Dla dania strzału strzelec energicznie wyrzuca pistolet w przód na całą długość wyprostowanej ręki (lecz nie wyprężonej), kładzie palec wskazujący drugim członem na spust i celując przez szczerbinę i muszkę (po lufie) ściąga spust.
 
Jako zasadę przyjąć, że przy strzelaniu z pistoletu z podparciem we wszystkich postawach podpiera się tylko rękę, a nie broń. Strzelec prawą ręką otwiera futerał, chwyta za uchwyt, wyjmuje pistolet z futerału i w miarę potrzeby odbezpiecza go lub nabija.
Czynności te strzelec powinien wykonywać odruchowo.
 
Pistolet należy trzymać pewnie, bez kurczowego zaciskania dłoni. Już przez samo trzymanie pistoletu zostaje zwolniony samoczynny bezpiecznik.
 
Przy złożeniu się w przód jeździec pochyla się lekko do przodu bez zmiany dosiadu, wysuwa pistolet w przód, tak aby się znalazł możliwie przed głową konia.
 
Podczas strzelania z konia w stępie i kłusie należy celować za pomocą przyrządów celowniczych.

W galopie i cwale celować „po lufie”. Strzał należy dać przed wyminięciem celu, gdyż strzał w bok lub tył jest mniej celny, a ze względów bojowych spóźniony.

Kriegsmarine
Nie jest prawdą, że Niemcy od razu po zdobyciu fabryki broni w Radomiu rozpoczęli produkcje pistoletów VIS.
Produkcje rozpoczęto około rok później po przywiezieniu niektórych maszyn z Austrii. Można się domyślić, ze część maszyn była zniszczona zanim dostała się w ręce okupanta.

W fabryce zostało tysiące części nie skończonych pistoletów (z 90 tysięcy zdołano skończyć zaledwie około 50 tys.).
Nasza duma narodowa grała duża role w jakości tej broni. Przedwojenne pistolety były zrobione bardzo precyzyjni, z dobrego materiału.
Pomimo tego, ze był to pistolet dla wojska był pięknie wykończony nawet lepiej niż komercyjne pistolety innych państw. Napisy i godło państwowe na zamkach były foto trawione a nie nabijane jak na późniejszych okupacyjnych pistoletach.
W 1940 roku niemiecka flota otrzymała około 4500 sztuk bardzo wczesnych okupacyjnych VIS – ów z pierwszej serii 12 tys. sztuk złożonych w większości z przedwojennych części

Numery seryjne jeszcze bez litery alfabetu lub wczesne serii ” a” VIS – y Kriegsmarine różnią się od pozostałych dodatkowym orłem z duża swastyką nabitym na ramie nad spustem, duża drukowana litera „n” na trzodzie chwytu ramy, oksydowana na czarno lufa. Ponadto jak inne bardzo wczesne okupacyjne VIS- y nie maja pierścienia do zaczepu rzemienia pod rękojeścią. Napisy na zamku są jeszcze foto grawerowane. Jakość jest jak przedwojenna. Visy Kriegsmarine są wielka rzadkością i bardzo trudno je znaleźć. Wiadomo, że przetrwało około 30 sztuk.

Wszystkie znane egzemplarze maja stemple floty północnej z arsenału w Wilhelmshafen gdzie również była baza okrętów podwodnych. To tłumaczy, dlaczego ich tak mało przetrwało. Podobno tylko około 1000 sztuk miało stemple floty, reszta już nie.
W sumie Kriegsmarine otrzymała około 10 tys. VIS- ów. Druga dostawa była w 1942r. Oczywiście jakość była już gorsza.
Ile zdobyto części w fabryce w Radomiu może świadczyć to, ze na pistoletach okupacyjnych widać przedwojenne stemple po prawej stronie kabłąka nawet przy numerze seryjnym e xxx (60 000). Maszynownie przedwojennego zamka można rozpoznać jeszcze przy 40 tys. okupacyjnym VIS- ie.
W USA można czasem kupić okupacyjnego VIS-a za Kilkaset dolarów, natomiast przedwojenne lub bardzo rzadkie egzemplarze dochodzą nawet do kilku tysięcy dolarów. Pistolety te są w większości przywiezione przez żołnierzy Jako pamiątka z wojny, niektóre z nich są z oryginalnymi kaburami. Przechowane przez tyle lat i wciąż wyglądają jak nowe.

…duża drukowana litera „N” na przedzie chwytu ramy…

…orłem z dużą swastyką nabitym na ramie nad spustem …

Składamy szczególnie serdeczne podziękowania kolekcjonerom broni, którzy udostępnili nam fotografie posiadanych egzemplarzy VIS-a oraz często wyszukują i informują nas o nowych często zapomnianych faktach dotyczących tego doskonałego pistoletu.

Szczególne podziękowania składamy:

Mariuszowi Światkowi (Kanada) za dane dotyczące pistoletu VIS i jego historii.

Dwu innym kolekcjonerom (nasi rodacy również z Kanady), którzy prosili o anonimowość.

Większość informacji dotyczących budowy oraz zasady działania pistoletu VIS wz. 1935 pochodzi z wydawnictw Ministerstwa Obrony Narodowej – Typy Broni i Uzbrojenia.
Nr 86: Zdzisław Walczak, 9 mm PISTOLET wz. 1935 VIS, Warszawa 1983
Nr 175: Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak, 9 mm PISTOLET  SAMOPOWTARZALNY VIS wz.1935,
Rysunki i Fotografie zostały zeskanowane również z tychże wydawnictw.